خلاصه کتاب امام علی ع فرهنگی

کتاب : میراث خورشید( دیداری با اندیشه های فرهنگی امام علی علیه السلام )

نویسنده : دکتر حسن شکوهیان

انتشارات: نشر شادیاخ( نیشابور ) ( 1379)

 در درون هر مکتبی ، مقوله فرهنگ ، نقطه مرکزی و  ستون خیمه ای است که آسمان اندیشه بر روی آن برافراشته شده است . فرهنگ در این  معنا مجموعه ای است متنوع از نگرشها و رفتار هایی که پیروان یک مکتب را بسوی بهروزی و مطلوبیت هدایت می نماید ، حریم و مرزها را روشن می نماید . و نهایتاً نوعی از زندگی فردی و جمعی را برای همه معتقدان و رهروان آن پدید میآورد، تا با الگو گرفتن از آن به جامعه آرمانی که مکتب ترسیم نموده است ، دسترسی یابند. فراخنای فرهنگ گاه چنان وسیع و عمیق است که با وسعت مکتب  برابری میکند .لذا هر آنچه را که در یک دین و آیین می توان جستجو نمود در فرهنگ آن تجلی می یابد .با این مقدمه نویسنده به سراغ مقوله فرهنگ از نگاه امام علی (ع)رفته و در فصل اول پیرامون ارزشها در فرهنگ اسلامی از دیدگاه امام علی (ع) با استفاده از نهج البلاغه به بحث و بررسی می نشیند .                                                                                                                                      

فصل اول (ارزش ها در فرهنگ اسلامی )                                                                                                         

پارسایی ؛ همان که در برابر حقایق خشوع می آورد – عبودیتی که ترس از خدا را ارمغان دارد –نقد خویشتن که منطق و فروتنی را پرورش دهد – معاشرت و دوستی که نه ستم بیند و نه به دیگران ستم نماید –مراقبت از قلب که با وسوسه سقوط نکند –گزیده گویی چون خلیفةا... بر روی زمین و دعوتگران راستین دین خداوند هستند-امر به معروف و نهی از منکر ساخت الگویی عملی از خود ، انچنان که یکی از زیورهای آسمان فرهنگ و فضیلت باشید.                                                                                                                

فصل دوم ( ضد ارزش ها در فرهنگ اسلامی )                                                                                                   

یکی از روشهای تربیتی در معارف اسلامی مخصوصاً در بیان قرآن کریم و معصومین (ع) شکل بیان بشارت و انذار است . که در مقابل آن ارزش ها ضد ارزش هایی نیز و جود دارد که از بین برنده آنها می باشد .مثل ریا ، هرچند اندک اما شرک آور عامل فراموشی ایمان  است – دروغ ، کلید انجام گناهان دیگر –حسد ، ایجادخشم و حسرت در پی دارد – ترس ، مانع و عامل سرزنش – نفاق و منافق ، باطل نمای حقایق اند – جهل و خود پسندی ، هولناکترین تنهای است – خود فراموشی ، اهل مماشات و مسامحه در برابر ارزشها ی جاودان و سخت گیرو تند دربرابر ارزشهای ناپایدارند .                                                                                                                          

فصل سوم( عصر جاهلیت د نگاه فرهنگی )                                                                                                       

مطالعه تاریخ همیشه برای آنان که با چشمانی باز و از سر اندیشه و تامل بدان نگریسته اند عبرت آمیز و پند آموز بوده است .اما در مورد تاریخ اسلام  بطور خلاصه سه دیدگاه را می توان مورد بررسی قرار داد اول آنکه اسلام را غارتگر اندیشه و هویت ملی  ما می دانند .دوم گروهی که نقطه آغاز تاریخ  برای ایران را از ورود اسلام  می دانند و وتاریخ ماقبل اسلام را خط بطلان می کشند .و گروه سوم فرزانگان و اندیشمندانی هستند  با تعادل و توازن وقایع تاریخی را قبل و بعد از ورود اسلام به تجزیه وتحلیل می نشینند . نویسنده باتوجه به روش تاریخ نگاری در قرآن و از سویی تلاش کشورهای غیر اسلامی برای هویت سازی و بخشیدن بعد تاریخی به آن و همچنین معیار سازی تاریخ برای اندازه گیری جایگاه ارزش های حاکم بر فرهنگ و جامعه بحث را به سوی تاریخ عربستان و تاریخ بعثت پیامبر ، شرایط اجتماعی قبل از بعثت و حاکمیت ارزشها بعد از بعثت در عربستان ، امپراتوری ایران و رم اشاره دارد .                                                          

فصل چهارم ( عصر بعثت در نگاه فرهنگی )                                                                                                      

و محمد مبعوث شد تا جهل به معرفت قلبهای پریشان بسوی آرامش و تشنگان اندیشه با دریای معرفت ا... سیراب و جامعه بر اساس عدالت و برادری دینی به کل جهان عرضه شوند و الگوی جهانی معرفی گردد.                                                                                  

فصل پنجم ( انحطاط فرهنگی در فتنه های پس از بعثت )                                                                                   

پیامبر (ص) رحلت فرمود احکام الهی و ارزشهای انسانی و فرهنگی هنوز در بین دین آورندگان رسوخ نکرده بود الا عده قلیلی که برای این مهم قبل از رحلت واقعه غدیر رخ داد تا ستون های دین محکمتر و برای پناه آوردگان جدید اصولی بیان شود .اما در سقیفه بنی ساعد ه بدعت دمکراسی وصایت غدیر را نادیده گرفت و با حکومت دمکراسی امامت تحقق پیدا نکرد ورسم بیعت علم شد تا عصمت نادیده گرفته شود .این شورا راهی گشود تا مجسمه عدالت ، تقوا ، ارزش های فرهنگی بعثت و تجلی همه خوب های پیامبر در مدت 25 سال به حبس کشیده شد و به جای او معاویه و ... مسلط شدن .آنچه عیان و برهنه شد احیای فرهنگ جاهلیت و این است ارتجاع فرهنگی وبزرگترین انحطاط و ذلت پس از آن قله های اوج و عزت و وصی پیامبر (ص) فرمود خداوندا ! من واصحابم یکدیگر را سخت رنجیده و خسته کردایم . به جای اینان ، مرا یارانی بهتر ارزانی دار ، و به جای من ، بر آنان رهبری بدتر بگمار ى! بارخدایا ، بگونه ای که نمک در آب حل می شود ، دل های اینان را در غصه آب کن !                                                                                                                           

فصل ششم (پیش بینی آینده با نگاه فرهنگی )                                                                                                  

حضرت علی (ع) انسان پرسشگر ی بود و مانند بعضی ها منتظر نمی ماند تا از رسول خدا (ص) سوالی شود تا او هم با مطلبی آشنا شود .از طرف دیگر می فرماید پیش از آن که مرا از دست دهید ، هرچه می خواهید از من سوال کنید . امام (ع) با دو عامل مهم یعنی پاک نهادی و کاوشگری توان پیش بینی را پیدا کرده بود .و از سوی دیگر این علم را به سرچشمه منبع علم وحی پیامبر (ص) متصل میداند.وهیمن طور که پیامبر شهر علم است علی (ع) باب های آن است .و این را از تربیت نفس و تهذیب باطن یافته بود تا به آنجا که آیند ه را پیش بینی میکرد و واقایع آینده را می دانست .                                                                                                                           

فصل هفت ( ذائقه فرهنگی )                                                                                                                           

نویسنده در این فصل با بیان جمله ای از امام (ع) تفاوت ذائقه ارزشهای فرهنگی را در فرشتگان با انسانهای دنیوی مطرح می نماید.که انسانها بعداز مرگ شخص بدنبال مقدار میراث مالی اویند و فرشتگان الهی به دنبال آنچه که او از پیش بعنوان ره توشه برای خود برای دنیای باقی ذخیره کرده است .او ادامه می دهد که با تصیح ذائقه فرهنگی ، گامی مهم در خود سازی می توان برداشت –با داشتن ذائقه فرهنگی سالم ، می توان از فتنه ها نجات پیدا کرد – از سویی دیگرنیز می توان باداشتن ذائقه سالم فرهنگی به سلامت نظام رسید که بدترین وزیران آنانی اند که پیش از تو وزارت اشرار کرده اند و گزیده ترین همکار کسی است که سخن تلخ را بی پرده تر بگویدت و کمتر یاری ات دهد در کاری که برای اولیای خود ناخوش دارد و تواز سر هوسرانی بدان دست یازیده ای.- تفاوت مردم و اشراف در ذائقه فرهنگی است که تیپ شناسی از ضروریات هر فلسفه سیاسی و از اهم امور مربوط به برنامه ریزی مدیریت ها در حکومت است .                       

فصل هشتم ( نگاهی پیرامون ذائقه فرهنگی اسلام )                                                                                           

نویسنده در این فصل به بررسی دیدگاههای امام (ع) در ارتباط با پیوند فرهنگی و مقایسه آن با سایر پیوند ها – استکبار ستیزی و تخطئه زورمداری و زرمداری – صرات – تاکید بر رایزنی – آزادگی – پایبندی به پیمان – تعادل – هزیستی – استقبال از مرگ – دوری از خود نمایی و خودستایی سعی در بیان بخشی از ارزشها و ذائقه های فرهنگی اسلامی دارد .                                                               

فصل نهم( تحولات سیاسی – اجتماعی ابعادی از تحولات فرهنگی )                                                                  

در این فصل نویسنده اشاره دارد هرگونه انحراف و فتنه گری زائیده سیاست بازان و حاکمان هوسران و بی فرهنگی است که نتوانسته اند به دنیای رفیع و ارزشمد اندیشیدن راه یابند و در قلمرو شخصیت انسانی ، از فرهنگ وسیع و عمیق شایسته ای برخوردار شوند .                    

فصل دهم ( پیرامون رابطه متقابل فرهنگ و سیاست )                                                                                       

نویسنده با بیان فرازهایی از امام(ع) اشاره دارد که – تاکید بر پیروی از حق و سنت های شایسته – صفات حاکمان-پرهیز از خشونت در رهبری است.                                                                                                                                                     

فصل یازدهم (حکومت در نگاه فرهنگی )                                                                                                          

نویسنده با شرح نظام سیاسی دوره جاهلیت – بعثت و نظام سیاسی اسلام –حکومت بعد از رحلت – نگاهی به ماجرای سقیفه-اندیشه های سیاسی در تاریخ اسلام تاملی بر فلسفه فیلسوف بزرگ فارابی –اندیشه های سیاسی درغرب اسلامی – اندیشه های سیاسی پس از سقوط بغداد در حمله مغول، به حکمت در نگاه امام علی (ع) می رسد و آن را با هدف حکومت توحیدی همراه قسط و عدالت اسلامی بیان می دارد. –حقوق ملت و حِلّم را در فرازی از خطبه 34 بر می شمارد – فلسفه اش را در خطبه 40 – اسوه بودن پیامبر در همه شئون مخصوصاً ساده زیستی – منابع تصمیم گیری های حکومت کتاب خدا، سنت پیامبر و عقل و اجماعی بدور از خواست خود پسندانه – منش اجتماعی امام (ع) ، که بدور از هر احساس نیازی به ستایش و رفتاری توام با کبر و غرور در صحنه های اجتماعی بود –در انتهای فصل به اصول اجتماعی جامعه اسلامی که روش برخورد حاکمان با مردم نشان از مواضع و اصولی است که رهبران حکومت و یک نظام سیاسی برای خود طراحی کرده است .-نظام اقتصادی در نگاه امام(ع) سفارش به عدالت و انصاف ، دقت و محاسبه است ، تقوا ، نمایندگی مردم یعنی تعهد و مسئولیت ، اعتماد سازی ، هراس فکنی میان مردم ممنوع است، آزادی عمل مردم در حسابرسی ،ماموران امین بکار گیرید، وظیفه دولت دریافت ثروت از ثروتمدان و دادن آن به نیاز مندان است ،رعایت حقوق کارگزارن تا فرهنگ عمومی کار و صداقت اجتماعی رشد نماید ،بازرگانان و صنعتگران سرمایه کشورند ،ترویج راه های درست خرید و فروش ، - اصول تربیتی هر آنچه را به دیگران میخواهی آموزش دهی اول خود بیاموز و عمل نما                                                                                                                                                 

فصل دوازدهم ( پیرامون سیاست های فرهنگی و آموزشی )                                                                                              

در این فصل نویسنده با اشاره به –مدارا با گرفتاران  به ضعف های فرهنگی – داشتن شرح صدر فرهنگی – تاکید بر ژرف اندیشی – گزینش دانشجو- حرمت استاد – همکاری اولیاو مربیان – گزینش مواد درسی – اولویت نسل جوان – حضور در زمان – نشاط فرهنگی – ریشه یابی مقوله های فرهنگی – مرزهای فرهنگی سعی در ارائه ابعاد تربیتی فردی اجتماعی اجتماع دارد که دشوارترین فرایند های فرهنگی است .